Nie korzystamy w pełni z dostępnych nam funduszy europejskich

Raport „Finansowanie działań klimatycznych z funduszy europejskich w Polsce od 2021 do 2024 roku” pokazuje jak krajowe i regionalne fundusze europejskie były wydatkowane do końca 2024 roku. Okazuje się, że postęp wydatkowania środków nie zawsze jest zadowalający.

Środki tradycyjnych funduszy, do których należą programy FENIKS, FENG, FERS, Polska Wschodnia i programy regionalne zostały zakontraktowane w nieco ponad 40%, co jest wynikiem zadowalającym biorąc pod uwagę, że koniec 2024 roku to półmetek okresu ich wydatkowania. Jednak do końca 2024 roku Krajowy Plan Odbudowy zawarł umowy jedynie na 30% dostępnych środków. Do wydania pozostało wciąż większość środków z tego funduszu, a wydatkowanie musi się zakończyć do połowy 2026 roku. Znaczna część realizacji KPO może być zatem zagrożona zwrotem środków do Komisji Europejskiej.

W raporcie opisano także postęp wydatkowania funduszy w poszczególnych regionach Polski. Na koniec 2024 roku najszybciej wdrażającym fundusze europejskie było województwo kujawsko-pomorskie. Zakontraktowano tam już ponad 56% wartości programu regionalnego. Na drugim miejscu było województwo podkarpackie, z prawie 50% kontraktacją, a na trzecim lubelskie z nieco ponad 45% zakontraktowanych środków. Na drugim końcu rankingu znajdowało się województwo lubuskie, angażując w podpisanych umowach niecałe 10% zaprogramowanych funduszy.

Przedstawiciele krajów członkowskich wspólnie podjęli decyzję, że w okresie 2021-2027 nie mniej niż 30% środków w budżecie Unii Europejskiej będzie przeznaczone na cele klimatyczne (w tym transformację energetyczną), a nie mniej niż 6% środków na cele bioróżnorodności. W polskim KPO zadeklarowane środki na cele klimatyczne to prawie 45%. Jak te cele są osiągane w funduszach europejskich wydatkowanych w Polsce?

Według raportów przedstawionych przez instytucje zarządzające poszczególnymi funduszami europejskimi dla okresu do końca 2024 roku ilość zakontraktowanych środków na cele klimatyczne jest nieznacznie niższa od oczekiwanej, a w na cele bioróżnorodności znacznie niższa od oczekiwanej.

Niedobór zakontraktowanych środków na cele klimatyczne wynosi ok. 1,2 punktu procentowego od 30%, a dla KPO ok. 3,5 punktu procentowego od 45%. Przy czym jeśli obliczenie zostanie wykonane w wartościach nominalnych, to dotychczas wydano 32,4 mld złotych na cele klimatyczne z 92,6 mld złotych planowanych wydatków na te cele. Osiągnięto zatem poziom 35,4% wydatków na cele klimatyczne, co jest wartością o 3,4 punktu procentowego mniejszą niż 38,8% - czyli procent dotychczas zakontraktowanych funduszy (bez środków z KPO).

Wśród województw są takie, które większość dotychczas podpisanych umów przeznaczyły na działania związane z celami klimatycznymi, ale i takie, które nie przeznaczyły dotychczas takich środków w ogóle.

Szczególna pochwała należy się województwu pomorskiemu, gdzie aż 60% środków w zawartych umowach dotyczy działań związanych z celami klimatycznymi. Poziom 30% wydatków znacznie przekraczają także województwa świętokrzyskie i mazowieckie. Czerwoną kartkę w tym zakresie pokazałbym województwu podkarpackiemu, gdzie cele klimatyczne nie zostały dotychczas wsparcia w ogóle. – mówi dr Wojciech Szymalski, autor raportu.

Niedobór zakontraktowanych środków na cele bioróżnorodności wynosi ok. 3,2 punktu procentowego od 6% - czyli ponad połowę, a dla KPO ok. 1,8 punktu procentowego od 6%. Niedobór środków wydatkowanych na cele bioróżnorodności w stosunku do celu ogólnoeuropejskiego jest szczególnie duży.

Do zakończenia kontraktacji aktualnej perspektywy finansowej pozostały jeszcze tylko 3 lata, a do zakończenia wydatkowania środków z KPO niecałego 1,5 roku. Wydatkowanie funduszy europejskich w Polsce musi ulec znacznemu przyspieszeniu, jeśli mają być one zużyte w oczekiwanym terminie.

Transformacja energetyczna Polski to proces realizowany w dużej mierze z funduszy europejskich. Cieszę się, że wydatkowanie środków na ten cel idzie sprawnie i wymaga tylko nieznacznego przyspieszenia. Niestety znacznemu przyspieszeniu powinno ulec kontraktowanie środków na cele bioróżnorodności, bez której pochłanianie gazów cieplarnianych nie będzie możliwe. Grodzi to nieosiągnięciem przez Polskę celów klimatycznych proponowanych w zaktualizowanych Krajowym Planie Energii i Klimatu, który niedawno został ujawniony przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska – komentuje Wojciech Szymalski, prezes Fundacji Instytut na rzecz Ekorozwoju.