103 rocznica uchwalenia konstytucji marcowej

Konstytucja marcowa, uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 17 marca 1921 r. i opublikowana 1 czerwca 1921 r. jest pierwszym kompleksowym dokumentem konstytucyjnym Polski po odzyskaniu niepodległości. Mimo że została przyjęta w 1921 r., wiele jej postanowień zaczęło obowiązywać dopiero po wyborach parlamentarnych w 1922 r. oraz po wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej. Ostatecznie 24 kwietnia 1935 r. została zniesiona przez Sejm i zastąpiona konstytucją kwietniową. Konstytucja marcowa składała się z siedmiu rozdziałów, zawierających 126 artykułów.

Była to pierwsza nowoczesna konstytucja w Polsce, pełna i kompleksowa. Ustanawiała egalitarystyczny ustrój republiki demokratycznej oparty na systemie parlamentarno-gabinetowym. Władzę zwierzchnią (zgodnie z art. 2) przypisywała Narodowi Polskiemu, chociaż nie sprawował on jej bezpośrednio, lecz za pośrednictwem specjalnych organów, zbudowanych zgodnie z ideą trójpodziału władzy zaczerpniętą od Monteskiusza.

Geneza uchwalenia

Odzyskanie niepodległości przez Polskę po 123 latach zaborów spowodowało konieczność określenia ustroju odrodzonego państwa. W tym celu, 10 lutego 1919 r., Sejm Ustawodawczy się zebrał. Z uwagi na trudności i długi proces tworzenia konstytucji, Sejm postanowił wprowadzić tymczasowy akt – Małą Konstytucję. Uchwała z dnia 20 lutego 1919 r. powierzyła Józefowi Piłsudskiemu funkcję Naczelnika Państwa. Charakterystyczną cechą Małej Konstytucji było brak podziału władz, gdzie nadrzędną pozycję zajmował Sejm Ustawodawczy, zaś Naczelnik Państwa wraz z rządem byli odpowiedzialni za wykonawstwo ustaw sejmowych. Naczelnik Państwa kierował zarówno administracją cywilną, jak i wojskową, a jego akty wymagały kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów i odpowiedniego ministra. Zarówno Naczelnik Państwa, jak i rząd, ponosili polityczną odpowiedzialność przed Sejmem, który mógł ich odwołać w każdej chwili.

W styczniu 1919 r. powołano Biuro Konstytucyjne przy Prezesie Rady Ministrów, które miało przygotować projekty konstytucji dla odrodzonego państwa polskiego. Efektem tego było trzy różne projekty:

- Projekt „amerykański” autorstwa Józefa Buzka, inspirowany konstytucją USA, przewidywał federacyjny ustrój, silnego prezydenta i rozległe kompetencje dla Sejmu.
- Projekt „ludowy” Mieczysława Niedziałkowskiego faworyzował jednoizbowy Sejm wybierany w powszechnych wyborach, co zapewniało szeroką reprezentację społeczną.
- Projekt „francuski” Władysława Wróblewskiego opierał się na modelu ustrojowym Francji, proponując unitarny ustrój państwa z parlamentarnym systemem rządów.

Komisja pod przewodnictwem Ignacego Jana Paderewskiego stworzyła kompilację tych projektów, jednak rząd uznał ją za zbyt konserwatywną, co uniemożliwiło jej rozpatrzenie przez Sejm. Prace nad konstytucją w Sejmie trwały od maja 1919 r., gdzie największe spory dotyczyły roli prezydenta, struktury parlamentu i stosunków państwa z Kościołem i mniejszościami narodowymi.

Konstytucję uchwalono przez aklamację 17 marca 1921. Po jej przyjęciu posłowie wraz z Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim udali się na mszę do katedry św. Jana Chrzciciela. Mieszkańcy Warszawy wyszli tego dnia tłumnie na ulice, aby świętować uchwalenie nowej konstytucji. Ostateczny jej kształt był wynikiem osiągniętego w niezwykle trudnym czasie ponadpartyjnego kompromisu, jednakże stronnictwom prawicowym, mającym przewagę w Sejmie Ustawodawczym, udało się przeforsować wiele własnych postulatów.